در این مقاله از وب دانش به بررسی عوامل انسانی در رایانش (تعامل با سیستمهای کامپیوتری) میپردازیم و نقش مهمی که روانشناسی و علوم شناختی در طراحی و ارزیابی سیستمها دارند را تشریح میکنیم.
۱. تعریف عوامل انسانی در رایانش
عوامل انسانی به جنبههایی از ادراک، تفکر، حافظه و عملکرد انسان اشاره دارند که بر نحوه تعامل افراد با سیستمهای کامپیوتری تأثیر میگذارند. هدف از بهکارگیری این عوامل در طراحی، افزایش سهولت استفاده و کارایی سیستمها است. متخصصان این حوزه معمولاً دارای پیشزمینهای در روانشناسی، تئوری سازمانی و فناوری کامپیوتر هستند.
۲. تاریخچه تعامل انسان و کامپیوتر
- در گذشته، تمرکز اصلی روی درستی عملکرد سیستمها بود و به راحتی کاربران توجهی نمیشد.
- اولین کاربران رایانه، برنامهنویسان و طراحان خود سیستمها بودند، بنابراین نیازی به طراحی رابطهای کاربرپسند احساس نمیشد.
- با گسترش کامپیوترها، سیستمهایی مانند دستگاههای خودپرداز، پردازشگرهای متن و نرمافزارهای آموزشی پدید آمدند که نیازمند تعامل آسانتری برای کاربران غیرمتخصص بودند.
۳. مدلهای طراحی سیستمهای کاربرمحور
- مدل آبشاری: فرآیند توسعه نرمافزار به صورت خطی از تحلیل نیازمندیها تا پیادهسازی و آزمون پیش میرود.
- مدل مارپیچی: بر طراحی تکرارشونده تمرکز دارد و شامل ارزیابی مداوم و اصلاح سیستم است.
- مدل چرخه ستارهای: هر مرحله از طراحی باید با یک مرحله ارزیابی کاربر همراه باشد.
- روشهای کاربرمحور: کاربر در تمام مراحل توسعه درگیر میشود تا طراحی سیستم بر اساس نیازهای واقعی او شکل بگیرد.
۴. روشهای طراحی با در نظر گرفتن عوامل انسانی
- تحلیل وظایف (Task Analysis): مشاهده و بررسی چگونگی انجام کارها در حال حاضر برای طراحی بهتر سیستمهای جدید.
- استفاده از تکنیکهای مردمنگاری (Ethnographic Studies): بررسی رفتار کاربران در محیطهای واقعی.
- رعایت اصول قابلیت استفاده (Usability Principles): شامل یکپارچگی، قابلیت پیشبینی، آشنایی، مشاهدهپذیری و قابلیت بازیابی خطاها.
۵. ارزیابی عوامل انسانی در طراحی سیستمها
- تحلیل شناختی وظایف (Cognitive Task Analysis): بررسی فرآیندهای ذهنی کاربران هنگام استفاده از سیستم.
- مدلهای شناختی مانند GOMS: تجزیهوتحلیل اهداف کاربران و روشهای دستیابی به آنها.
- ارزیابی اکتشافی (Heuristic Evaluation): بررسی سیستم بر اساس اصول طراحی و شناسایی مشکلات قابلیت استفاده.
- آزمون قابلیت استفاده (Usability Testing): آزمایش سیستم با کاربران واقعی برای ارزیابی مشکلات و اصلاح طراحی.
۶. چالشهای جدید در طراحی سیستمهای تعاملی
با ظهور فناوریهای جدید مانند سیستمهای چندوجهی (Multimodal Systems) و سیستمهای گروهی (Groupware)، روشهای سنتی ارزیابی تعاملات انسانی نیازمند تکامل و بهبود هستند. برای مثال، حریم خصوصی و مدیریت تعاملات در محیطهای مجازی همچنان یک چالش طراحی است.
نتیجهگیری
عوامل انسانی بخش حیاتی طراحی سیستمهای کامپیوتری هستند و روشهای متعددی برای بهبود تجربه کاربری، کاهش خطاها و افزایش کارایی سیستمها وجود دارد. با پیشرفت فناوری، این حوزه همچنان نیازمند تحقیق و توسعه است تا تجربه تعامل کاربر با سیستمها را بهبود بخشد.
منبع: https://dl.acm.org/doi/pdf/10.5555/1074100.1074455